Câu hỏi được các đại biểu gửi đến đại diện Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Nội vụ tham gia phiên giải trình.
Vì sao giáo viên vừa thừa, vừa thiếu?
Theo báo cáo của Bộ Giáo dục và Đào tạo, căn cứ quy định về định mức số giáo viên/lớp, số lượng giáo viên của các cấp học mầm non, phổ thông, ngành Giáo dục thừa 10.178 giáo viên (trong đó thừa 5.175 giáo viên tiểu học, 4.688 giáo viên THCS, 315 giáo viên THPT), thiếu 94.714 giáo viên (trong đó: thiếu 48.718 giáo viên mầm non, 20.210 giáo viên tiểu học, 14.653 giáo viên THCS, 11.133 giáo viên THPT).
Vẫn còn tình trạng thừa, thiếu cục bộ ở một số môn học, cấp học và một số địa phương như trong cùng một địa phương thừa giáo viên các môn như Ngữ văn, Toán.., thiếu giáo viên dạy các môn đặc thù như Tin học, Tiếng Anh, Nghệ thuật...
Nguyên nhân của việc thừa giáo viên, theo Bộ Giáo dục và Đào tạo, là do việc bố trí, điều động, phân công giáo viên chưa sát với nhu cầu thực tế của từng trường, từng địa phương (đặc biệt là ở cấp huyện). Nhiều địa phương chưa có sự chỉ đạo thống nhất của chính quyền cấp tỉnh/thành phố trong việc điều chuyển giáo viên từ nơi thừa sang nơi thiếu trong phạm vị toàn tỉnh (do giáo viên mầm non, tiểu học, trung học cơ sở thuộc quyền quản lý của từng quận/huyện/thị xã) cũng như chưa giải quyết tốt vấn đề sắp xếp, điều chuyển giáo viên dẫn đến tình trạng dư thừa cục bộ ở một số cơ sở giáo dục.
Bên cạnh đó, việc dồn dịch, sáp nhập trường lớp theo tinh thần Nghị quyết số 19-NQ/TW, ngày 25/10/2017 của Ban Chấp hành Trung ương khóa XII đã đạt được những kết quả tích cực (giai đoạn 2017-2020, toàn quốc giảm hơn 2.000 trường). Tuy nhiên, do chưa giải quyết tốt vấn đề sắp xếp, điều chuyển giáo viên dẫn đến tình trạng dư thừa cục bộ ở một số cơ sở giáo dục.
Đối với cấp trung học cơ sở và trung học phổ thông, do cơ cấu giáo viên phải bố trí theo từng môn học cũng dẫn đến tình trạng dư thừa giáo viên ở một số môn học, nhất là đối với các tỉnh vùng khó khăn, các trường có quy mô nhỏ, số lớp ít.
Nguyên nhân của việc thiếu giáo viên, theo Bộ Giáo dục và Đào tạo, do tăng quy mô dân số hàng năm theo tỷ lệ tăng tự nhiên và bên cạnh đó tại các thành phố lớn, khu công nghiệp và các tỉnh Tây Nguyên thì di dân tự do cũng là nguyên nhân dẫn đến tình trạng thiếu giáo viên.
Do huy động trẻ mầm non, học sinh phổ thông ra lớp tăng cao để thực hiện phổ cập giáo dục mầm non cho trẻ em 5 tuổi, phổ cập giáo dục tiểu học, phổ cập giáo dục trung học cơ sở.
Công tác quy hoạch, dự báo nhu cầu về giáo viên của các địa phương chưa sát với thực tế hoặc chưa kịp thời.
Cùng với đó, trong những năm qua, hầu hết các địa phương không giao bổ sung biên chế giáo viên trong khi vẫn phải thực hiện 10% tinh giản biên chế trong bối cảnh quy mô học sinh tăng.
Việc phối hợp giữa các cơ quan liên quan và ngành Giáo dục ở một số địa phương trong tuyển dụng, bố trí, sắp xếp giáo viên chưa chặt chẽ, thống nhất.
Chương trình giáo dục phổ thông 2018 có thêm một số môn học và hoạt động giáo dục mới (Tiếng Anh, Tin học cấp tiểu học trước đây là môn tự chọn, môn Nghệ thuật cấp THPT là môn học mới) nên thiếu toàn bộ giáo viên để dạy các môn học này.
Các quy định về định mức học sinh/lớp và các định mức giáo viên/lớp của các bậc học đang thực hiện còn có những bất hợp lý cần phải được sửa đổi, bổ sung cho phù hợp với điều kiện thực tiễn của từng địa phương, vùng, miền và phù hợp với Chương trình giáo dục phổ thông 2018.
Một số địa phương thiếu nguồn tuyển giáo viên do chưa chủ động đặt hàng với cơ sở đào tạo; thông tin tuyển sinh chưa đầy đủ; chưa có chính sách thu hút trong tuyển dụng… nên dẫn tới thiếu nguồn khi tổ chức tuyển dụng.
Cũng phân tích nguyên nhân, Bộ trưởng Bộ Nội vụ Phạm Thị Thanh Trà đề cập đến trước tiên là số học sinh tăng đột biến, chủ yếu ở khu vực đô thị, khu vực có các khu công nghiệp; mở rộng việc học 2 buổi/ngày do yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục-đào tạo; có một số môn học mới theo Chương trình giáo dục phổ thông 2018; cùng với đó là thực hiện mục tiêu giảm biên chế…
Đề xuất bổ sung 27.850 biên chế giáo viên năm học 2021-2022
Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Hữu Độ cho biết: Giải quyết tình trạng thừa/thiếu giáo viên, năm 2019, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã phối hợp với Bộ Nội vụ trình Chính phủ bổ sung 20.300 biên chế giáo viên mầm non cho 14 tỉnh/thành phố có tăng dân số cơ học và 5 tỉnh Tây Nguyên.
Năm 2020, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã phối hợp với Bộ Nội vụ trình Chính phủ ban hành Nghị quyết số 102/2020/NQ-CP về giải pháp đối với biên chế sự nghiệp giáo dục và y tế; trong đó cho phép các cơ sở giáo dục được ký hợp đồng lao động (dưới 12 tháng) đối với các vị trí việc làm là giáo viên trong phạm vi số lượng biên chế viên chức được cấp có thẩm quyền giao và theo định mức quy định để kịp thời thay cho số giáo viên nghỉ thai sản, nghỉ hưu theo chế độ và để bố trí giáo viên dạy buổi thứ 2 trong ngày (đối với cơ sở giáo dục dạy 2 buổi/ngày).
Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng đã ban hành theo thẩm quyền các quy định về định mức giáo viên/lớp làm căn cứ để các địa phương bố trí, sắp xếp giáo viên; ban hành các văn bản chỉ đạo địa phương về rà soát, bố trí, sắp xếp đội ngũ giáo viên. Đồng thời, phối hợp với Bộ Nội vụ rà soát, tổng hợp số liệu thừa, thiếu giáo viên và thống nhất với Bộ Nội vụ báo cáo, trình Thủ tướng Chính phủ xem xét, bổ sung khoảng 94.000 biên chế giáo viên mầm non, phổ thông (trước mắt đề xuất năm học 2021-2022 bổ sung 27.850 biên chế giáo viên mầm non, phổ thông).
Ngoài ra, Bộ Giáo dục và Đào tạo phối hợp với Bộ Nội vụ chỉnh sửa định mức giáo viên/lớp được quy định tại Thông tư liên tịch số 06, Thông tư số 16 cho phù hợp với việc triển khai đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông và điều kiện thực tế của từng vùng, miền.
Để giải quyết tình trạng thiếu giáo viên, Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng đã đề nghị Ủy ban nhân dân các tỉnh/thành phố xem xét tiếp tục hợp đồng, thỉnh giảng đối với những giáo viên đã đạt chuẩn trình độ đào tạo theo quy định tại Điều 77 Luật Giáo dục 2005, những giáo viên này tham gia lộ trình nâng trình độ chuẩn được đào tạo để đạt trình độ chuẩn theo quy định tại Luật Giáo dục 2019; tập trung giải quyết tình trạng thừa giáo viên các cấp học phổ thông.
Các địa phương cần đẩy mạnh sắp xếp, tổ chức lại các cơ sở giáo dục mầm non, phổ thông gắn với nâng cao chất lượng giáo dục, hình thành trường phổ thông nhiều cấp học (tiểu học, trung học cơ sở, trung học phổ thông) phù hợp với nhu cầu và điều kiện thực tế của mỗi địa phương, địa bàn cụ thể; thí điểm và đẩy mạnh cơ chế tự chủ trong trong các cơ sở giáo dục mầm non, phổ thông; tham mưu Chính phủ ban hành Nghị định số 24/2021/NĐ-CP ngày 23/3/2021 quy định việc quản lý trong cơ sở giáo dục mầm non và cơ sở giáo dục phổ thông công lập đã tạo điều kiện cho các cơ sở giáo dục mầm non, phổ thông thực hiện công tác xã hội hóa một cách linh hoạt theo điều kiện thực tế của địa phương.
Tham mưu Chính phủ ban hành Nghị định số 116/2020/NĐ-CP ngày 25/9/2020 quy định về chính sách hỗ trợ tiền đóng học phí, chi phí sinh hoạt đối với sinh viên sư phạm. Các cơ sở đào tạo giáo viên sẽ đào tạo theo phương thức giao nhiệm vụ, đặt hàng hoặc đấu thầu và đào tạo theo nhu cầu xã hội, cơ bản khắc phục tình trạng sinh viên sư phạm ra trường không có việc làm.
Bên cạnh đó, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã giao cho Trường Đại học Sư phạm Hà Nội nghiên cứu và đã nghiệm thu đề tài cấp quốc gia “Nghiên cứu dự báo nhu cầu đào tạo giáo viên đến năm 2025, tầm nhìn đến 2035”, phục vụ công tác quy hoạch mạng lưới các trường sư phạm, nâng cao chất lượng đào tạo trong các nhà trường sư phạm, đáp ứng nhu cầu xã hội.
Thường xuyên kiểm tra, rà soát công tác quản lý biên chế, tuyển dụng, sử dụng, đánh giá và thực hiện chế độ chính sách đối với giáo viên, cán bộ quản lý giáo dục của các địa phương…
Có học sinh, phải có giáo viên đứng lớp
Nói về giải pháp giải quyết tình trạng thừa thiếu giáo viên, Bộ trưởng Bộ Nội vụ Phạm Thị Thanh Trà cho rằng, cần sớm xây dựng chiến lược phát triển giáo dục mầm non, phổ thông; tập trung rà soát lại quy mô, mạng lưới trường lớp mầm non, phổ thông trong cả nước để tính toán, sắp xếp lại cho phù hợp theo hướng tinh gọn các đầu mối. Đồng thời, tập trung rà soát lại các quy định hiện hành liên quan đến định mức học sinh/lớp, giáo viên/lớp. Tập trung hoàn thiện quy định pháp luật về tự chủ và xã hội hóa giáo dục ở những nơi có điều kiện.
Bà Trà cũng cho rằng, việc điều chuyển, sắp xếp số lượng giáo viên thừa, trên địa bàn huyện thì chủ tịch huyện có thẩm quyền, trên địa bàn tỉnh thì chủ tịch tỉnh phải chịu trách nhiệm để giải quyết.
Về giải pháp trước mắt, Bộ trưởng Bộ Nội vụ cho rằng đã đến lúc cần tiến hành tổng kết, đánh giá các Nghị quyết của Ban chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị liên quan đến tổ chức bộ máy và biên chế; tiếp tục rà soát tổng thể các văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến tổ chức bộ máy, quản lý, biên chế, trong đó có biên chế của ngành giáo dục.
“Thiếu giáo viên thì vẫn phải bù đắp; yêu cầu có học sinh thì phải có giáo viên đứng lớp cũng là phương châm của Bộ Chính trị. Nên năm học này chúng tôi đề xuất bổ sung 27.850 biến chế cho viên chức giáo dục, ưu tiên đầu tiên cho khối mầm non và khu vực đô thị” - bà Phạm Thị Thanh Trà cho hay.
Theo Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn, cần giải pháp tổng thể, lâu dài và bền vững để giải quyết vấn đề thừa thiếu giáo viên, nếu chỉ có một vài giải pháp sẽ rất khó giải quyết được. Ngoài ra, đây không chỉ là riêng ngành Giáo dục có thể giải quyết được, mà cần sự vào cuộc của các bộ, ngành, địa phương.
Với xu hướng tỷ lệ dân số ngày càng tăng, tỷ lệ huy động trẻ đến trường ngày càng lớn, đòi hỏi về chất lượng giáo dục ngày càng cao…, Bộ trưởng nhận định, nhu cầu về giáo viên sẽ ngày càng lớn; vì vậy, sẽ cần ngay giải cấp bách để giải quyết sớm vấn đề thiếu giáo viên.
Bộ trưởng cũng đề cập tới một số giải pháp cụ thể để giải bài toán giáo viên như quy hoạch, sắp xếp lại hệ thống trường lớp; các địa phương theo phân cấp cần chủ động điều tiết giáo viên ngay trong địa phương phù hợp với vùng miền, bậc học; tăng cường chuyển đổi số, mở rộng hệ thống bài giảng điện tử, nhất là đối với các môn học đặc thù như Tin học, Mỹ thuật, Nghệ thuật…; đồng thời đẩy mạnh xã hội hóa ở những nơi có điều kiện...
