Dưới góc nhìn của đại biểu Quốc hội, ông Bùi Văn Phương – Phó Trưởng đoàn chuyên trách Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Ninh Bình có những phân tích sâu sắc về vấn đề này.
Ấn tượng với mục tiêu kép
- Năm 2020, ngành Giáo dục đối diện với nhiều khó khăn thách thức. Nhìn lại một năm đầy biến động bởi đại dịch Covid-19, ông có ấn tượng gì về những kết quả của ngành?
- Tôi ấn tượng với việc ngành Giáo dục thực hiện tốt hai mục tiêu kép là: Bảo đảm an toàn phòng, chống dịch Covid-19 và hoàn thành kế hoạch năm học 2019 – 2020; đồng thời tổ chức Kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2020 vừa an toàn phòng, chống dịch Covid-19 vừa nghiêm túc, khách quan, công bằng. Cụ thể, trước diễn biến phức tạp, khó lường của dịch Covid-19, Bộ GD&ĐT đã chủ động phối hợp với Bộ Y tế kịp thời ban hành nhiều văn bản chỉ đạo, hướng dẫn các địa phương thực hiện nhiệm vụ năm học 2019 - 2020 và phòng, chống dịch với phương châm “Sức khỏe, an toàn của học sinh, sinh viên (HSSV), giáo viên là trên hết” và “tạm dừng đến trường, không dừng học”.
Bộ GD&ĐT đã điều chỉnh khung kế hoạch thời gian năm học; hướng dẫn tinh giản nội dung dạy học chương trình học kỳ II năm học 2019 - 2020 bảo đảm những nội dung cốt lõi, nền tảng; đồng thời hướng dẫn các địa phương, cơ sở giáo dục dạy học qua Internet và trên truyền hình; hướng dẫn các cơ sở giáo dục đại học, cao đẳng sư phạm thực hiện việc dạy học trực tuyến, đào tạo từ xa trong thời gian HSSV nghỉ học ở trường để phòng, chống dịch Covid-19.
Đáng ghi nhận, ở những vùng khó khăn, nhiều thầy cô tổ chức xây dựng video clip các bài giảng gửi lên YouTube, Zalo, Facebook và ứng dụng khác nhằm tạo cơ hội học tập cho học sinh. Điều này không chỉ thể hiện sự nỗ lực, mà còn cho thấy sức “chịu đựng” của ngành Giáo dục trước những biến động lớn, mang tính toàn cầu.
Ấn tượng ở chỗ, Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD) đã công bố báo cáo PISA. Theo số liệu của báo cáo này, việc học trực tuyến phòng, chống Covid-19 của Việt Nam có nhiều điểm khả quan so với các quốc gia và vùng lãnh thổ khác. Cụ thể, Việt Nam có 79,7% học sinh được học trực tuyến. Tỷ lệ này cao hơn mức trung bình chung của các nước OECD (67,5%) và chỉ thấp hơn 16 quốc gia và vùng lãnh thổ.
Chất lượng không ngừng được cải thiện
- Trong bức tranh chung về GD-ĐT, ông đánh giá như thế nào về chất lượng giáo dục phổ thông và giáo dục đại học?
- Có thể khẳng định, chất lượng giáo dục phổ thông và giáo dục đại học tiếp tục được cải thiện rõ rệt. Minh chứng rõ nhất là, trong kỳ đánh giá PISA 2018 (công bố vào năm 2019), Việt Nam đạt 543 điểm Khoa học, điểm số cao thứ 4/79 quốc gia và vùng lãnh thổ tham gia, tăng 4 bậc so với năm 2015; đạt 505 điểm đọc hiểu, điểm số cao thứ 13/79 quốc gia và vùng lãnh thổ tham gia, tăng 19 bậc so với năm 2015. Kết quả đạt được của Việt Nam gây bất ngờ lớn cho cả thế giới; Qua đó khẳng định chất lượng giáo dục phổ thông của Việt Nam sánh ngang với các nước có nền giáo dục tiên tiến.
Hay như Khảo sát Pasec 10 đánh giá kết quả học tập của học sinh lớp 2 và lớp 5 trong lĩnh vực Toán và tiếng Việt cũng cho thấy những kết quả đáng ghi nhận với học sinh Việt Nam, cả về sự tiến bộ của học sinh trong một năm học, kiến thức và kỹ năng, các yếu tố của chất lượng giáo dục tiểu học và các kết quả khác.
Điều đáng nói là, mặc dù xảy ra dịch Covid-19 trên quy mô toàn cầu nhưng học sinh Việt Nam vẫn nỗ lực tham gia các kỳ thi lớn của quốc tế và đạt kết quả đáng khích lệ. Trong đó, đội tuyển quốc gia môn Hóa học đạt thành tích xuất sắc nhất từ trước đến nay với 4/4 thí sinh đoạt Huy chương Vàng, xếp thứ 2 thế giới, sau đội tuyển quốc gia Hoa Kỳ. Đội tuyển Toán học có 6/6 học sinh dự thi đều đoạt giải; trong đó lần đầu tiên có một học sinh lớp 10 tham dự đội tuyển giành Huy chương Vàng và đứng thứ 4 thế giới.
Ở lĩnh vực giáo dục đại học, lần đầu tiên 3 cơ sở giáo dục đại học lọt vào bảng xếp hạng 1.000 trường đại học tốt nhất thế giới; 8 trường đại học được vào danh sách các đại học hàng đầu châu Á (10 năm trước đây chúng ta chưa từng có trường nào đạt được). Mới đây nhất, Việt Nam có 2 đại học nằm trong tốp 101 - 150 Bảng xếp hạng thế giới các trường đại học trẻ tuổi có chất lượng giáo dục hàng đầu trên thế giới của Tổ chức xếp hạng đại học QS.
- Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục đại học (Luật số 34) đã có hiệu lực với điểm nhấn là cơ chế tự chủ. Kết quả bước đầu thực hiện tự chủ đại học là gì?
- Tự chủ đại học là điều kiện cần thiết để thực hiện các phương thức quản trị đại học tiên tiến nhằm cải tiến và nâng cao chất lượng các mặt hoạt động. Kết quả thực hiện thí điểm tự chủ đại học đã tạo ra diện mạo mới cho giáo dục đại học nước ta.
Trường tự chủ đã nhanh chóng thích ứng, thay đổi định hướng đào tạo ở các hệ khác nhau; quy mô đào tạo chính quy đại trà có chiều hướng giảm trong khi quy mô đào tạo chương trình tiên tiến, chất lượng cao tăng nhanh. Nhiều cơ sở giáo dục đại học chủ động dừng và loại bỏ các ngành đào tạo không phù hợp; đồng thời mở thêm nhiều ngành đào tạo đáp ứng nhu cầu người học và thị trường lao động. Số lượng mở ngành đào tạo tăng từng năm, từ năm 2016 đến giữa năm 2020 đã mở thêm hơn 1.700 ngành. Ngoài ra, các trường cũng chủ động đổi mới nội dung chương trình đào tạo, phương pháp giảng dạy; tăng cường công tác bảo đảm chất lượng; thực hiện kiểm định chất lượng giáo dục theo hướng tiếp cận với khu vực và quốc tế.
Bên cạnh đó, cơ sở giáo dục đại học chủ động hơn trong việc quyết định hướng nghiên cứu và tham gia nhiệm vụ khoa học công nghệ; đặc biệt là chủ động trong việc phối hợp với doanh nghiệp để triển khai đề tài, nhiệm vụ khoa học. Số lượng bằng sáng chế, đề tài các cấp gia tăng đáng kể so với thời điểm trước khi tự chủ. Công trình khoa học được công bố tăng mạnh, từ 574 công trình năm 2013 lên hơn 60.800 công trình năm 2020.
Cùng với đó, nhiều cơ sở giáo dục đã thành lập Hội đồng trường, tiến hành rà soát, kiện toàn lại tổ chức bộ máy và nhân sự theo hướng hiệu quả hơn và thu hút đội ngũ giảng viên, chuyên gia giỏi, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo. Mặt khác, các trường tự chủ đã bảo đảm toàn bộ chi hoạt động thường xuyên, thực hiện trách nhiệm xã hội với người học, miễn giảm học phí cho các đối tượng chính sách; trích lập quỹ đầu tư phát triển sự nghiệp, quỹ khen thưởng, phúc lợi, ổn định thu nhập...
Chủ động rà soát các vấn đề GD-ĐT
- Để GD-ĐT ngày càng phát triển, tạo thế và lực mới, theo ông chúng ta nên làm gì?
- Tôi cho rằng, việc đầu tiên mà ngành Giáo dục cần làm là tập trung thực hiện Kết luận 51 của Ban Bí thư về tiếp tục thực hiện Nghị quyết 29-NQ/TW về đổi mới căn bản, toàn diện GD-ĐT; trước mắt là triển khai thành công Chương trình, SGK giáo dục phổ thông mới theo Nghị quyết 88/2014/QH13 của Quốc hội. Trên tinh thần đó, cần quán triệt sâu rộng để cán bộ, giáo viên, nhân dân hiểu đầy đủ về hai Nghị quyết này.
Cùng với đó, cần đẩy mạnh thực hiện tự chủ đại học theo Luật số 34. Qua đó, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo, nghiên cứu khoa học và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho đất nước.
Toàn ngành Giáo dục cần thực hiện tốt 9 nhóm nhiệm vụ chủ yếu và 5 giải pháp cơ bản trong năm học 2020 – 2021 mà Bộ trưởng Bộ GD&ĐT đã chỉ thị. Trong đó ưu tiên các nhóm nhiệm vụ như: Tổ chức triển khai Chương trình giáo dục phổ thông mới; tổ chức thẩm định, phê duyệt SGK và tài liệu giáo dục địa phương theo lộ trình. SGK phải được sử dụng ổn định, lâu dài, tránh lãng phí, giá cả phù hợp với thu nhập của đa số người dân. Bộ GD&ĐT, UBND các tỉnh, thành phố cần tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, xử lý nghiêm đối với các vi phạm trong việc sử dụng SGK, sách tham khảo trong các nhà trường.
Ngoài ra, các địa phương cần thực hiện rà soát, tuyển dụng, bố trí, sắp xếp đội ngũ giáo viên theo đúng các quy định của Nhà nước; chủ động đặt hàng các trường sư phạm trong việc đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ giáo viên theo từng môn học, cấp học nhằm khắc phục tình trạng thừa, thiếu giáo viên cục bộ như hiện nay…
Bộ GD&ĐT và các địa phương cần chỉ đạo xây dựng văn hóa ứng xử trong trường học; nâng cao hiệu quả công tác phối hợp giữa nhà trường, gia đình và địa phương trong quản lý, giáo dục đạo đức, lối sống, kỹ năng sống cho HSSV; tăng cường an ninh, an toàn trường học và các giải pháp phòng, chống bạo lực học đường. Đặc biệt, cần thúc đẩy chuyển đổi số, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong GD-ĐT, tập trung hoàn thiện chính sách phát triển, phương thức đào tạo trực tuyến, quản lý giáo dục trên môi trường mạng. Hoàn thiện cơ sở dữ liệu ngành; triển khai kết nối liên thông dữ liệu, tích hợp cơ sở dữ liệu ngành vào cơ sở dữ liệu quốc gia. Đẩy mạnh dạy học trực tuyến; phát triển kho học liệu số toàn ngành.
Mặt khác, cần rà soát các vấn đề GD-ĐT trong toàn ngành để chủ động chỉ đạo giải quyết, khắc phục dứt điểm những hạn chế, bất cập. Kiểm tra các điều kiện bảo đảm chất lượng của cơ sở giáo dục đại học. Thực hiện thanh tra, kiểm tra công tác quản lý văn bằng, chứng chỉ tại cơ sở giáo dục, đặc biệt là chứng chỉ ngoại ngữ và ứng dụng công nghệ thông tin; thanh tra, kiểm tra đột xuất khi phát hiện dấu hiệu vi phạm hoặc những vấn đề nóng mà dư luân xã hội quan tâm.
- Xin cảm ơn ông!
