Giáo dục có trọng trách nặng nề và vẻ vang

Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đặc biệt quan tâm đến sự phát triển của giáo dục, PGS.TS Nguyễn Quốc Bảo - giảng viên cao cấp, nguyên Trưởng khoa Tư tưởng Hồ Chí Minh (Học viện Báo chí và Tuyên truyền) nhấn mạnh, đồng thời khẳng định, giáo dục có vị trí, vai trò quan trọng nên không quốc gia nào muốn phát triển mà đầu tư ít cho lĩnh vực này.

Những điểm căn cốt

- Ngay từ khi giành được chính quyền, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ rõ “Một dân tộc dốt là một dân tộc yếu”. Theo PGS, chúng ta có thể hiểu những điểm cốt lỗi trong tư tưởng của Người về sự nghiệp giáo dục và đào tạo như thế nào?

- Chủ tịch Hồ Chí Minh đã để lại cho chúng ta một hệ thống quan điểm toàn diện và sâu sắc về giáo dục và đào tạo. Song tựu trung lại có 2 quan điểm cơ bản: Một là, xuyên suốt trong tư tưởng của mình, Người xác định giáo dục mang tầm chiến lược của dân tộc, là quốc sách hàng đầu.

Ngay từ sau khi Cách mạng tháng Tám thành công, Người nhấn mạnh, hai trong sáu nhiệm vụ của Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa khi đó là: Thực hiện chiến dịch giáo dục để diệt giặc dốt, xóa mù chữ và chiến dịch giáo dục lại cho toàn dân bằng cách thực hiện cần, kiệm, liêm, chính.

Người nói những câu thật thấm thía: “Một dân tộc dốt là một dân tộc yếu”, “Non sông Việt Nam có trở nên vẻ vang hay không, dân tộc Việt Nam có bước tới đài vinh quang để sánh vai với các cường quốc năm châu hay không, chính là nhờ một phần lớn ở công học tập của các em”. Như vậy, vai trò của việc học tập, nỗ lực của thế hệ trẻ hết sức quan trọng.

Tại lớp học chính trị của giáo viên cấp 2, cấp 3 toàn miền Bắc (1958), Người nói “Vì lợi ích mười năm thì phải trồng cây, vì lợi ích trăm năm thì phải trồng người”, tức phải đào tạo ra nguồn nhân lực, con người, cán bộ mới. Đó là trọng trách nặng nề và vẻ vang của giáo dục.

Hai là, Chủ tịch Hồ Chí Minh cho rằng, phải xây dựng nền giáo dục mới, vừa dân tộc, khoa học, nhân văn. Toàn bộ nền giáo dục phải phục vụ xây dựng và kiến thiết nước nhà.

Người phê phán nền giáo dục thực dân cũ phản động, nhồi sọ, khiến thế hệ trẻ Việt Nam quên Tổ quốc, quên thân phận nô lệ của mình, tách khỏi cuộc đấu tranh vì độc lập tự do của dân tộc. Từ chỗ phê phán, Người đặt ra những nhiệm vụ thiết yếu của nền giáo dục là: Phải xây dựng những con người mới - “những người hữu ích cho nước Việt Nam”, “học để phụng sự Tổ quốc, phụng sự nhân dân, làm cho dân giàu, nước mạnh”.

Để đạt được mục đích đó, Người yêu cầu phải cải tiến lại chương trình, sách giáo khoa. Nội dung giáo dục phải luôn gắn với thực tế của nước nhà, đời sống nhân dân. Phải tẩy sạch ảnh hưởng của nền giáo dục thực dân còn sót lại như: Học để lấy bằng cấp, dạy theo lối nhồi sọ. Người chủ trương phải xây dựng một nền giáo dục toàn diện cả về văn hóa, khoa học kỹ thuật; cả về chính trị, tư tưởng, đạo đức nhằm nâng cao năng lực và phẩm chất của con người - nhân tố quyết định đến sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước.

PGS.TS Nguyễn Quốc Bảo.

Giáo dục phát triển không ngừng về chất và lượng

- Kể từ khi đất nước thống nhất (năm 1975) đến nay, PGS nhìn nhận như thế nào về sự nghiệp đổi mới giáo dục và đào tạo?

- Quán triệt tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục, Đảng và Nhà nước ta luôn coi giáo dục là quốc sách hàng đầu. Dưới sự quan tâm, lãnh đạo của Đảng và Nhà nước, giáo dục Việt Nam trong những năm đổi mới đạt được nhiều thành tựu. Cơ sở vật chất của ngành Giáo dục ngày một phát triển, với nền giáo dục, đào tạo rộng khắp hoàn chỉnh, thống nhất về mục tiêu, tính chất, nguyên lý giáo dục.

Giáo dục và đào tạo phát triển mạnh, không ngừng tăng lên về số và chất lượng. Trong đổi mới đã xuất hiện những mô hình mới cùng hướng tới mục tiêu đào tạo. Các em trong độ tuổi đều được phổ cập THCS. Hầu hết thanh niên học hết THPT. Có gần 400 trường đại học và cao đẳng với hàng triệu sinh viên, hàng nghìn thạc sĩ, tiến sĩ, phó giáo sư, giáo sư.

Có thể nói, trình độ dân trí có bước phát triển vượt bậc. Hệ thống các trường trung cấp chuyên nghiệp, dạy nghề dài hạn phát triển mạnh, thu hút đông đảo học sinh, thanh niên lao động ở nông thôn, các dân tộc thiểu số, gắn dạy nghề với tạo việc làm, xóa đói giảm nghèo.

Tuy nhiên, cùng với những thành tựu, kết quả đạt được rất đáng ghi nhận, thực tiễn giáo dục còn nhiều vấn đề cần khắc phục. Chất lượng giáo dục và đào tạo gắn với chất lượng nguồn nhân lực còn thấp, chưa đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước. Chúng ta còn thiếu chuyên gia có trình độ, đội ngũ cán bộ quản lý, nhà kinh doanh giỏi và công nhân lành nghề. Lao động thủ công với năng suất thấp còn chiếm đa số trong nền kinh tế. Hiện còn 60% lao động chưa qua đào tạo.

Ngoài ra, nội dung, chương trình, phương pháp giáo dục cũng như cơ chế quản lý giáo dục chậm được đổi mới, chậm tiếp cận cơ chế thị trường cũng như hội nhập quốc tế. Hệ thống giáo dục chưa đồng bộ, liên thông. Quản lý, đánh giá và kiểm định chất lượng giáo dục, đào tạo còn kém hiệu quả. Chênh lệch giáo dục giữa thành thị và nông thôn, vùng sâu, xa, miền núi còn lớn.

Đoàn học sinh đoạt giải Olympic và khoa học kỹ thuật quốc tế báo công dâng Bác. Ảnh: Xuân Phú

Xây dựng nền giáo dục toàn dân

- Tư tưởng Hồ Chí Minh về quản lý giáo dục là xây dựng một nền giáo dục mang tính nhân dân. Vậy theo PGS, kể từ khi đất nước thống nhất đến nay, chúng ta đã vận dụng tư tưởng này thế nào trong sự nghiệp đổi mới giáo dục, đào tạo?

- Xây dựng một nền giáo dục mang tính nhân dân cũng là một nội dung trong tư tưởng Hồ Chí Minh. Ngay từ rất sớm, Người đã nêu các quan điểm về sự cần thiết phải “nâng cao dân trí”, xây dựng một nền giáo dục toàn dân. Người đặt ra yêu cầu về nội dung học phải gắn với công cuộc lao động sản xuất hằng ngày của nhân dân, những đòi hỏi từ quá trình phát triển của đất nước.

Quán triệt tư tưởng và lời dạy của Người, trong nhiều năm qua, nhất là việc thực hiện đường lối đổi mới, Đảng đã luôn xác định mục tiêu của sự nghiệp giáo dục, đào tạo là xây dựng, hoàn thiện nền giáo dục xã hội chủ nghĩa mang tính nhân dân, dân tộc, khoa học và hiện đại.

Nghị quyết Trung ương 8 (khóa XI) tiếp tục khẳng định: “Giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu, là sự nghiệp của Đảng, Nhà nước và của nhân dân”. Nhiệm vụ của giáo dục, đào tạo là nâng cao dân trí, phát triển nguồn nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, góp phần quan trọng phát triển đất nước, xây dựng nền văn hóa và con người Việt Nam.

Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo theo nhu cầu phát triển của xã hội. Đẩy mạnh xây dựng xã hội học tập, tạo cơ hội và điều kiện cho mọi công dân được học tập suốt đời. Phấn đấu xây dựng nền giáo dục hiện đại của dân, do dân, vì dân, bảo đảm công bằng về cơ hội học tập cho mọi người, tạo điều kiện để toàn xã hội học tập, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Bám sát định hướng, mục tiêu trên, Đảng, Nhà nước đã và đang thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp như: Tăng cường các nguồn lực cho giáo dục, trợ giúp cho giáo dục ở những vùng khó khăn và diện chính sách. Xây dựng quỹ giáo dục, quỹ khuyến học. Khuyến khích và tạo điều kiện để người Việt Nam ở nước ngoài và người nước ngoài giúp đỡ, đầu tư vào lĩnh vực giáo dục, đào tạo. Sử dụng một phần vốn vay và viện trợ của nước ngoài để xây dựng cơ sở vật chất cho giáo dục.

Cùng đó, công tác xã hội hóa cũng được đẩy mạnh, góp phần huy động và tổ chức lực lượng của toàn xã hội tham gia vào quá trình giáo dục, đào tạo. Thông qua đó, mọi người dân được tạo điều kiện và cơ hội để hưởng thụ các thành quả của giáo dục, đào tạo đem lại.

Tiếp tục đổi mới nội dung, chương trình, phương pháp dạy và học

- Con người có trình độ cao là kết quả của nền giáo dục hiện đại, hiệu quả, chất lượng. PGS có bình luận gì về quan điểm này?

- Sản phẩm giáo dục là con người: Một nền giáo dục hiện đại, có chất lượng, phát triển vững mạnh sẽ mang lại cho quốc gia đội ngũ giàu tri thức, là động lực lớn thúc đẩy quốc gia đó tiến bộ và phát triển không ngừng. Cuộc chạy đua hiện nay giữa các quốc gia trên thế giới về kinh tế thực chất là cuộc chạy đua về khoa học, công nghệ, giáo dục và đào tạo. Đó còn là chạy đua nâng cao chất lượng nguồn năng lực.

Đặc biệt, trong xu thế hội nhập toàn cầu, cùng sự bùng nổ của cuộc cách mạng 4.0, việc phát huy vai trò quan trọng hàng đầu của giáo dục, đào tạo trong việc phát triển nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao đáp ứng yêu cầu của sự phát triển bền vững mọi dân tộc, trong đó có Việt Nam càng trở nên bức thiết.

Trong suốt quá trình lãnh đạo, Đảng ta hết sức quan tâm, chăm lo đến công tác giáo dục và đào tạo, phát triển, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao. Tại Hội nghị Trung ương lần thứ 5 (khóa XIII), Đảng ta một lần nữa đặt ra yêu cầu đối với giáo dục, đào tạo: “Tạo chuyển biến căn bản, mạnh mẽ về chất lượng, hiệu quả giáo dục, đào tạo… Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học; từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý dạy và học trực tuyến qua Internet, truyền hình, các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học; giáo dục nhà trường kết hợp với giáo dục gia đình và giáo dục xã hội.

Đào tạo con người theo hướng có đạo đức, kỷ luật, kỷ cương, ý thức trách nhiệm công dân, xã hội, có kỹ năng sống, làm việc, ngoại ngữ, công nghệ thông tin, công nghệ số, tư duy sáng tạo và hội nhập quốc tế (công dân toàn cầu)”.

Bên cạnh những thành tựu đã đạt được, quá trình giáo dục, đào tạo nhằm tạo ra nguồn nhân lực chất lượng cao ở nước ta cũng còn bất cập. Để khắc phục, cần tập trung thực hiện một số giải pháp cơ bản sau: Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ nội dung, chương trình, phương pháp dạy và học ở các cấp học; đồng thời đào tạo nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu đa dạng, đa tầng của công nghệ và trình độ phát triển của các lĩnh vực, ngành nghề;

Ngoài ra, cần thực hiện liên kết chặt chẽ giữa các doanh nghiệp, cơ sở sử dụng lao động, cơ sở đào tạo và Nhà nước để phát triển nguồn nhân lực theo nhu cầu xã hội. Cùng đó, Nhà nước xây dựng chiến lược nguồn nhân lực gắn với chiến lược phát triển kinh tế - xã hội, công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Mặt khác, tăng cường hợp tác quốc tế nhằm xây dựng và thực hiện có hiệu quả chất lượng hợp tác, hội nhập nền giáo dục và đào tạo.

- Xin trân trọng cảm ơn PGS!