Quốc hội vừa phê chuẩn bổ nhiệm Phó giáo sư Nguyễn Kim Sơn, Giám đốc Đại học Quốc gia Hà Nội, làm Bộ trưởng Giáo dục và Đào tạo. VnExpress phỏng vấn ông về định hướng phát triển ngành giáo dục thời gian tới.
- Ông đón nhận nhiệm vụ mới với tâm thế như thế nào?
- Tôi cảm thấy khá áp lực. Áp lực này đến từ nhiều phía. Đó là sự kỳ vọng rất lớn của Đảng, Nhà nước, Chính phủ, người dân và xã hội. Áp lực còn đến từ phía bản thân tôi vì tôi tự đặt cho mình nhiệm vụ phải hoàn thành tốt trọng trách được giao phó.
Bên cạnh đó, thời đại công nghệ số và internet phát triển đang tạo ra ưu thế của thời đại, tạo ra mối liên hệ rộng lớn, ngay tức thì - ở phương diện nào đó, đây cũng là áp lực. Tuy nhiên, công nghệ số, internet cũng là sự tiến bộ, giúp kết nối tinh thần cộng đồng, tập hợp mọi người trong mối quan tâm chung. Tôi xem đây là sự phản biện xã hội mới, là hệ thống cảnh báo tuyệt vời mà người quản lý phải coi trọng.
Hệ thống cảnh báo này tránh được việc quyết sách được lưu hành rất lâu trong cuộc sống mới biết hiệu quả, tránh cho người quản lý phải hối tiếc vì một quyết sách chưa phù hợp, giúp họ cơ hội điều chỉnh ngay lập tức. Tất nhiên, đây cũng là thử thách về bản lĩnh của nhà lãnh đạo khi ban hành chính sách, quyết sách, đặt họ vào vị thế "dám chịu trách nhiệm"; cố gắng đưa ra quết sách thận trọng, công tâm, thu hút được trí tuệ của xã hội.
- Ông xác định đâu là lĩnh vực ưu tiên chỉ đạo thực hiện trong thời gian tới?
- Tôi biết có rất nhiều công việc đang chờ ở phía trước. Tôi tạm chia ba nhóm công việc để ưu tiên thực hiện. Trước hết là nhóm việc nóng, cấp bách, muốn hay không cũng phải làm ngay. Đó là kỳ thi trung học phổ thông quốc gia, triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới...
Thứ hai là những việc dài hơi hơn, mang ý nghĩa trung hạn như công cuộc chuyển đổi số, thích ứng cách mạng công nghiệp lần thứ 4. Sự nghiệp chuyển đổi số cho lĩnh vực giáo dục và đào tạo; triển khai luật Giáo dục, luật sửa đổi bổ sung một số điều của luật Giáo dục đại học; quy hoạch mạng lưới các trường đại học, đặc biệt là các trường đại học sư phạm trọng điểm... là những việc thuộc nhóm này.
Thứ ba, là những việc phải thực hiện lâu dài, là chương trình hành động của ngành để triển khai thực hiện nghị quyết Đại hội XIII của Đảng, trong đó phát triển giáo dục và đào tạo phải nhằm mục tiêu lớn như phát triển toàn diện về con người, văn hóa gắn với khoa học công nghệ để tạo ra bước đột phá về năng suất lao động, cung cấp nguồn nhân lực chất lượng cao, đào tạo bồi dưỡng nhân tài, tham gia vào việc khơi dậy khát vọng xây dựng Việt Nam hùng cường... Dù là việc lớn, lâu dài nhưng toàn ngành cũng phải bắt tay thực hiện từ bây giờ.
- Tiếp quản công việc người đứng đầu ngành Giáo dục khi công cuộc đổi mới giáo dục và đào tạo vẫn đang tiếp tục, ông thấy đâu là thuận lợi, khó khăn đối với bản thân?
- Tôi cho rằng có nhiều thuận lợi, nhưng đương nhiên khó khăn là rất lớn. Sở dĩ tôi nói nhiều thuận lợi bởi vì hiện nay, ngành giáo dục và đào tạo được Đảng, Nhà nước, Chính phủ đặt là mối quan tâm chỉ đạo hàng đầu, là quốc sách, là phần quan trọng của các đột phá chiến lược.
Bên cạnh đó, Việt Nam có truyền thống hiếu học, từng nhà, từng người rất quan tâm đến giáo dục, chung tay cùng ngành giáo dục, mong muốn đầu tư cho giáo dục để thế hệ sau phát triển hơn thế hệ trước. Đây là thuận lợi mà nhiều nền giáo dục trên thế giới khó có được. Vấn đề quan trọng là làm sao ta huy động được sự quan tâm của xã hội về một phía, tạo thành lực đồng hướng để phát triển mạnh mẽ giáo dục đào tạo trong thời gian tới.
Đất nước sau 35 năm đổi mới đã có tiềm lực về kinh tế, xã hội, khoa học công nghệ, đưa đất nước đến một vị thế mới, cơ đồ hơn hẳn trước đây. Đó cũng là điều kiện quan trọng để triển khai các chính sách giáo dục.
Trong khi đó, nền giáo dục đang trong giai đoạn chuyển đổi, tiếp tục sự nghiệp đổi mới căn bản, toàn diện. Nền giáo dục của chúng ta không bắt đầu từ con số 0 mà đã có bước tiến, có sự khẳng định cả trong nước và quốc tế; tham gia vào việc đào tạo, bồi dưỡng, cung cấp nguồn nhân lực để Việt Nam đạt được những kết quả quan trọng về kinh tế xã hội thời gian qua. Sự công nhận của thế giới với giáo dục phổ thông, giáo dục đại học, chứng tỏ chúng ta đã đạt được bước tiến nhất định.
Không chỉ vậy, các lãnh đạo Bộ Giáo dục Đào tạo tiền nhiệm đã làm được rất nhiều việc lớn, quan trọng trong đổi mới, phát triển nền giáo dục, tạo những tiền đề quan trọng, giúp tôi kế thừa, có nền tảng để bước tiếp và hoàn thiện. Đội ngũ nhà giáo của chúng ta cũng đông đảo, năng lực, tâm huyết với nghề, vấn đề là phải tìm cách phát huy thuận lợi ấy trong thời gian tới.
Bên cạnh những thuận lợi nói trên, tôi cũng nhận thấy những khó khăn, thách thức rất lớn mà mình phải đối mặt. Thách thức lớn đặt ra trong chính sự phát triển. Để quốc gia bứt phá, trở thành nước phát triển thì việc cung cấp nguồn nhân lực, nhân tố con người phải gia tăng về chất lượng. Yêu cầu này đặt ngành giáo dục đào tạo phải có giải pháp mạnh, có đổi mới để chất lượng nguồn nhân lực ngày càng tốt hơn.
Tôi muốn nhấn mạnh, đổi mới giáo dục và đào tạo là tất yếu. Đất nước muốn phát triển mạnh mẽ và bứt phá thì giáo dục không thể bình bình được. Đương nhiên là thời điểm này, tâm lý xã hội của người dân, nhà giáo và học sinh đang có phần e ngại, thậm chí sợ sự đổi mới nên đây là một thách thức lớn với tôi. Làm sao vẫn đưa nền giáo dục phát triển mà việc đổi mới khiến xã hội, người dân, nhà giáo có thể tiếp nhận, ủng hộ, đồng hành? Tôi biết đây là một việc khó, nhưng sứ mệnh phát triển ngành giáo dục trong tương lai không thể không giải quyết vấn đề này.
Đường lối thì Đảng đã chỉ rõ, nhưng để thực hiện thành công, tôi và tất cả những người làm giáo dục mong muốn nhận được sự đồng hành, hậu thuẫn lớn từ phía người dân. Thực tiễn, có rất nhiều việc không chỉ ngành giáo dục giải quyết được mà cần sự chung tay, chia sẻ từ gia đình và xã hội.
- Triết lý giáo dục mà ông theo đuổi là gì?
- Về tư tưởng, định hướng, quan điểm chỉ đạo thì các đại hội gần đây của Đảng đã nêu đầy đủ, nhất quán, việc của chúng ta là tập trung triển khai. Nhưng nếu nói về triết lý giáo dục, tôi nghĩ đây là vấn đề lớn và khó, không thể nói đôi lời mà xong, không thể nói thoáng qua, mà cần sự tìm hiểu, cân nhắc kỹ lưỡng.
Tuy nhiên, tôi có nghĩ tới một phương diện tối quan trọng của triết lý giáo dục, đó là hai chữ "nhân bản". Yếu tố "nhân bản" phải thể hiện, chi phối trong mọi tinh thần, chỉ đạo, chính sách, hành động, cử chỉ, phương pháp, tài liệu. Tinh thần "nhân bản" phải làm nền cho tất cả, từ xây dựng trường học - phải nghĩ đến chuyện giáo viên sử dụng nó ra sao, học sinh học tập thế nào. Từ từng cuốn sách, hệ thống học liệu cho đến kết quả của quá trình giáo dục. Từ dụng cụ nhỏ cho đến hệ thống thiết bị đều phải lấy việc phụng sự con người, cho con người, phát triển con người làm gốc rễ.
Còn cụ thể, nhiều năm nay tôi rất tâm đắc với một quan điểm giáo dục đã được triển khai bước đầu ở đơn vị mà tôi phụ trách là Đại học Quốc gia Hà Nội. Đó là quan điểm giáo dục cho từng người, giáo dục mang tính cá nhân hóa. Điều quan trọng của giáo dục thời đại 4.0 là đạt đến yếu tố từng cá nhân, từng đối tượng, đạt được mục tiêu giáo dục cho từng người.
Công nghệ luôn luôn thay đổi, tri thức thì gia tăng nhanh chóng theo thời gian. Vì vậy, giáo dục phải chọn cho mình điểm tựa, chỗ đứng để trong bất kỳ sự biến đổi nào, giáo dục cũng phải lấy đó làm chỗ căn bản để vun đắp. Trong cuộc sống biến động về công nghệ và tri thức, cần phải tăng cường phát triển bản thân con người về cả phẩm chất, năng lực và đặc biệt là kỹ năng để có thể thích ứng. Đó là khả năng tiếp nhận, chọn lọc và tạo ra tri thức mới cho mình
