Sức hấp dẫn lớn của cơ chế Hội đồng trường
Cùng với xu hướng gia tăng quyền tự chủ của các trường ĐH, cơ chế HĐT được sử dụng rất phổ biến trong quản trị giáo dục ĐH ở nhiều nước trên thế giới. Chia sẻ về điều này, TS Lê Viết Khuyến cho biết, trong lĩnh vực quản trị giáo dục ĐH, cơ chế HĐT được sử dụng rất phổ biến ở các nước phát triển và đang được sử dụng ngày càng nhiều hơn ở những nước đang phát triển, nước có nền kinh tế chuyển đổi như Thái Lan, Malaysia, Ấn Độ, Đông Âu, Trung Âu…
Có rất nhiều mô hình, tên gọi khác nhau để chỉ HĐT; tuy nhiên các mô hình này đều mang đặc trưng của một hội đồng cai quản với thẩm quyền cao nhất trong một trường ĐH, đại diện cho chủ sở hữu của nhà trường, mà đối với các trường ĐH công lập thì đó chính là chủ sở hữu cộng đồng, bao gồm các nhóm lợi ích có liên quan như: Cơ quan chủ quản (Nhà nước), giáo chức, cán bộ công nhân viên, sinh viên, giới tuyển dụng, nhà tài trợ, trường bạn, người đóng thuế, người dân trong vùng…
Vì sao cơ chế HĐT lại có sức hấp dẫn rất lớn đối với các hệ thống giáo dục ĐH khác nhau trên thế giới? Ba lý do được TS Lê Viết Khuyến đưa ra, đó là: Chỉ có Hội đồng mới đưa ra được các quyết định thể hiện ý muốn của chủ sở hữu cộng đồng. Chỉ có Hội đồng với tư cách đại diện của chủ sở hữu cộng đồng mới dám chấp nhận những hành động có nguy cơ “rủi ro” cao để tạo ra đổi mới thật sự. Chỉ có cơ chế Hội đồng mới tạo nên sự phù hợp giữa quyền sử dụng của người quản lý nhà trường với quyền sở hữu của chủ sở hữu cộng đồng.
 |
| TS Lê Viết Khuyến |
Quyền tự chủ của trường chỉ có thể trao cho một tập thể lãnh đạo
Quan điểm của TS Lê Viết Khuyến, quyền tự chủ của nhà trường chỉ có thể trao cho một tập thể lãnh đạo trường, không thể trao chỉ cho cá nhân hiệu trưởng, nếu không hiệu trưởng rất dễ trở thành nhà độc tài. Do đó chỉ các trường ĐH công tự chủ mới thực sự cần có HĐT. Bên cạnh đó, tổ chức Hội đồng chỉ thích hợp và cần thiết khi lựa chọn cơ chế điều phối tự quản. Theo cơ chế này, chủ sở hữu của trường ĐH công lập là chủ sở hữu cộng đồng, không phải chỉ có đại diện cơ quan chủ quản…
HĐT chính là người đại diện cho chủ sở hữu cộng đồng nên phải là tổ chức quyền lực cao nhất của trường ĐH, phải có nhiều thành viên đại diện cho các nhóm lợi ích có liên quan và phải làm việc theo nguyên tắc đưa ra các nghị quyết tập thể. Việc vẫn tồn tại “bộ chủ quản” làm cho các HĐT đã thành lập hoạt động rất khó khăn, mang tính hình thức, buộc phải chuyển dần qua chức năng tư vấn. Đối với các trường ĐH công lập, chủ sở hữu của trường là cộng đồng. Do đó, HĐT với tư cách đại diện cho cộng đồng, để có được các quyết định khách quan phản ánh đúng ý nguyện của cộng đồng thì trong thành phần của nó phải có rất nhiều thành viên độc lập “bên ngoài” nhà trường (xu hướng chung là chiếm đa số).
 |
“Trong cơ chế Hội đồng, hiệu trưởng phải được HĐT tuyển chọn hoặc mạnh hơn phải được HĐT tuyển dụng để điều hành quản lý nhà trường. Hiệu trưởng có trách nhiệm tổ chức triển khai các quyết nghị của HĐT. HĐT đóng vai trò lãnh đạo, còn hiệu trưởng làm nhiệm vụ quản lý nhà trường. Hiệu trưởng không phải là người đại diện toàn quyền của cơ quan chủ quản, lại càng không phải là người sáng tạo ra HĐT” – TS Lê Viết Khuyến nêu quan điểm.
Chỉ nên thành lập ở những trường đã hội đủ điều kiện
TS Lê Viết Khuyến cho rằng, HĐT chỉ nên thành lập ở những trường đã hội đủ các điều kiện: Thể hiện đủ năng lực để được Nhà nước trao quyền tự chủ trên cơ sở nhận thức đầy đủ trách nhiệm giải trình; đã được giải phóng khỏi cơ chế bộ chủ quản; sự lãnh đạo của cơ quan chủ quản đối với nhà trường được thực hiện qua vai trò của các đại diện của mình trong HĐT (chấp nhận có số lượng tham gia chiếm tỷ lệ cao).
Bên cạnh đó, cơ cấu thành viên của HĐT phải thể hiện tính “cộng đồng” thật sự của chủ sở hữu. Do đó, số lượng các thành viên “ngoài trường” (đại diện của cơ quan quản lý trường, cựu lãnh đạo Nhà nước có uy tín, các nhà giáo dục, nhà khoa học, nhà văn hóa nổi tiếng, doanh nhân tiêu biểu vừa có tâm vừa có tầm, các cựu sinh viên thành đạt…) trong HĐT phải chiếm tỷ lệ cao (khoảng 60 -70%). Ngoài ra, để đảm bảo Hội đồng luôn có được sự khách quan, thành viên ngoài trường không được hưởng bất kỳ khoản phụ cấp hoặc lương của nhà trường. Không hạn chế tuổi tác của thành viên HĐT.
Theo TS Lê Viết Khuyến, không nên thành lập HĐT ở những trường còn duy trì cơ chế kiểu tập quyền, đặc biệt ở những trường trực thuộc các bộ, ngành khác (không trực thuộc Bộ GD&ĐT). Việc cần làm hơn là Chính phủ nên đưa những trường này hoặc về Bộ GD&ĐT, hoặc về tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương và xem đó như một khâu quan trọng của cải cách hành chính (như Liên bang Nga và Trung Quốc hiện đang làm).
Cũng phải phân định rạch ròi vai trò lãnh đạo của tổ chức Đảng, của HĐT đối với hiệu trưởng và tập thể ban giám hiệu. Về vấn đề này nên vận dụng các nguyên tắc đã được áp dụng khi giải quyết các mối quan hệ giữa Ban Chấp hành Trung ương, Quốc hội, Chính phủ cũng như tại Nghị quyết 19-NQ/TW. Việc một số trường bố trí Bí thư Đảng ủy kiêm luôn Chủ tịch HĐT cũng là một kinh nghiệm hay, rất đáng tham khảo. Ngoài ra, cơ cấu và nhân sự của HĐT ban đầu không nên do hiệu trưởng đề xuất, mà nên được chỉ định bởi một cơ quan có thẩm quyền cấp cao hơn trường ĐH.
